در شرایطی که بسیاری از کسب و کارها پس از شیوع ویروس کرونا در کشور با مشکلات پرشماری روبه‌رو شده‌اند و بسیاری از مردم با مسائل مالی دست و پنجه نرم می‌کنند، راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه در جمع‌های خانوادگی، فامیلی، دوستانه، همکاران و... می‌تواند اقدام مناسبی برای بهبود شرایط اقتصادی خانواده‌ها باشد. در حالی که شروط بانک‌ها برای وام دادن روز به روز سخت‌تر می‌شود و دیگر شبیه هفت‌خوان رستم شده، گرفتن وام‌های کوچک از صندوق‌های جمع و جور و بازپرداخت آن بدون اضافه شدن سود، حداقل کاری است که می‌توان کرد. این صندوق‌ها البته قدمت طولانی‌ای در میان مردم دارد و بیشتر افراد کم و بیش با آن آشنا هستند. مهم‌ترین حسن‌ آن هم بازگشت به سنت ریشه‌دار و پسندیده قرض‌الحسنه است. در این گزارش به ریزه‌کاری‌ها و نکاتی می‌پردازیم که در راه‌اندازی یک صندوق قرض‌الحسنه به کارتان می‌آید تا از کرده خود پشیمان نشوید.

فهرستی از افراد تهیه کنید
برای راه‌اندازی صندوق، قبل از هر چیز به افرادی فکر کنید که برای عضویت در صندوق مناسب هستند. اگر خانواده پرجمعیتی دارید و به ده نفر می‌رسید، یک صندوق خانوادگی راه بیندازید، اما اگر تعدادتان زیاد نیست روی فامیل‌های درجه یک حساب کنید. دوستان و همکاران هم گزینه‌های دیگری هستند که برای راه انداختن صندوق می‌توانید به آنها رو بزنید. اگر می‌خواهید یک صندوق فامیلی راه بیندازید و کسانی خارج از فامیل متقاضی حضور در آن هستند، حتما از معرف آنها بخواهید که خوش‌حساب بودنشان را تایید کند. انتخاب نام هم باعث رسمی‌تر شدن کار می‌شود، نامی که معرف هویت صندوق است. در انتخاب نام از اعضا کمک بگیرید، هر کس هم گفت قرض الپسنده، به دلیل بی‌مزه بودن از صندوق اخراجش کنید! 

مراقب تعداد اعضا باشید
یکی از چالش‌های همیشگی کسانی که در این صندوق‌ها عضو هستند، مدت‌ زمان طولانی‌ای است که باید برای رسیدن به زمان نوبتشان صبر کنند. برای جلوگیری از این اتفاق، تعداد کمتری را به صندوق دعوت کنید. به عنوان مثال یک صندوق با 12 عضو باعث می‌شود پرداخت وام در یک سال تمام شود و حتی برای عضو بدشانسی که اسمش به عنوان آخرین نفر از گوی قرعه‌کشی بیرون آمده، این مدت آسان‌تر سپری می‌شود.

گروه بزنید
البته در چند سال اخیر برای هر کاری که فکرش را بکنید در شبکه‌های اجتماعی گروه می‌زنند و این دیگر نیاز به توصیه ندارد. این کار برای هماهنگی بین اعضای صندوق ضروری است و فوت کوزه‌گری‌اش این است که به محض ایجاد گروه، قواعد سفت و سختی بگذارید تا اینجا هم مثل بقیه گروه‌های فامیلی به محلی برای استیکر صبح به خیر و شب به خیر، خواص باورنکردنی زردچوبه و... تبدیل نشود. 

مبلغ وام و قسط‌ها را تعیین کنید 
برای تعیین مبلغ، با همه اعضای صندوق مذاکره کنید و به عددی برسید که همه توان پرداخت قسط را داشته باشند و بعدا باعث ایجاد مشکل نشود. مبلغ وام باید به اندازه‌ای باشد که همه بتوانند پرداخت کنند و اگر کسی شرایط مالی بهتری داشت، می‌تواند سهم‌های بیشتری داشته باشد. اگر همان صندوق 12 نفره را در نظر بگیریم، قسط ماهانه 500 هزار تومان و در نتیجه وام شش میلیون تومانی با توجه به شرایط امروز رقم مناسبی است. در تعیین مبلغ وام، تورم را هم در نظر بگیرید، چون مبلغی که امروز تعیین می‌کنید، در پایان دوره صندوق ارزش به مراتب پایین‌تری دارد. 

بدحساب‌ها را دعوت نکنید
شبیه آن جوک بی‌مزه «عامل اصلی طلاق ازدواجه»، طبیعتا ریشه‌ای ترین کار این است که اصولا آدم‌های بدحساب را به عضویت در صندوق نپذیرید. اما در بسیاری از مواقع شما با تعدادی از دور‌و‌بری‌هایتان رودربایستی دارید و نمی‌توانید از آنها برای شرکت در صندوق دعوت نکنید، به‌خصوص که خیلی‌ها توقعی هستند و آدم اگر جهنم هم برود، می‌گویند چرا به من نگفتی. بعضی وقت‌ها هم تازه با فرد آشنا شده‌اید و روحتان از بدحساب بودنش خبر ندارد.
در صورت مشاهده بدحسابی در پرداخت اقساط، اول رویکرد مدارا را در پیش بگیرید و در صورت تکرار چندباره بدحسابی، فرد را از صندوق حذف کنید و مبلغ وام را به اندازه یک قسط کاهش دهید. 
شما به عنوان مسؤول صندوق، در صورت بدحسابی اعضا موظفید مبلغ کسری وام را از جیب خودتان جبران کنید، چون اگر در پرداخت وام بدحسابی کنید، همه اعضا دلسرد می‌شوند و ممکن است در دوره‌های بعد شرکت نکنند. در برخی صندوق‌های رسمی‌تر به اندازه قسط‌ها از اعضا چک می‌گیرند، اما اگر می‌خواهید یک گروه دوستانه و کوچک داشته باشید بی‌خیالش شوید. 

قرعه‌کشی را جلوی چشم همه برگزار کنید
در روزگار قبل از کرونا، قرعه‌کشی شاید هیجان‌انگیزترین بخش صندوق‌های فامیلی/دوستانه  محسوب می‌شد و هیجان افراد و شوخی‌هایی که  رد و بدل می‌شد، فضای خاصی را ایجاد می‌کرد. در این چند ماه بسیاری از صندوق‌ها قرعه‌کشی‌هایشان را آنلاین و در فضای مجازی برگزار کردند. به هر حال حواستان به این نکته باشد که چه قرعه‌کشی را آنلاین برگزار کردید و چه با رعایت پروتکل‌ها دور هم جمع شدید، حتما با حضور همه اعضا و در شفافیت کامل این کار را انجام دهید. 
قبلا که آدم‌ها وقت بیشتری داشتند هر ماه در منزل یکی از فامیل جمع می‌شدند و قرعه‌کشی را انجام می‌دادند، اما اگر قرعه‌کشی چند ماه را یک جا انجام دهید کارتان سبک‌تر می‌شود و اعضا برنامه‌ریزی مالی بهتری هم خواهند داشت. 
یکی دیگر از نکات قرعه‌کشی این است که حتما قانون بگذارید کسی که اسمش به عنوان آخرین نفر در می‌آید، در دوره بعدی صندوق به عنوان اولین نفر وام دریافت کند.

دبه را دریابید
اهل فن می‌گویند بعضی از اعضای صندوق‌ها همان اول کار و به محض این‌که نامشان در قرعه‌کشی در ماه‌های آخر در می‌آید، بهانه‌ای می‌آورند و دبه می‌کنند. برای جلوگیری از چنین اتفاقی، از قبل سنگ‌هایتان را وا بکنید و اعضا را نسبت به عواقب خروجشان از صندوق آگاه کنید تا مسؤولیت کارشان را بپذیرند. اگر قرعه‌کشی‌هایتان شش ماه شش ماه باشد، می‌توانید تا حدی از این اتفاق جلوگیری کنید. در این صورت کسی که بعد از پرداخت قسط در 
12 ماه آزگار قرار است وام بگیرد، از طالع نحسش بی‌خبر می‌ماند. 

ساز و کار خروج را مشخص کنید 
برای خروج یک عضو از صندوق ـ چه شما بخواهید عضوی را به دلیل بدحسابی اخراج کنید و چه کسی خودش انصراف دهد ـ سه حالت ممکن است پیش بیاید. ایده‌آل‌ترین حالت این است که یکی دیگر از اعضای صندوق یا کسی که در صندوق عضو نیست، قسط‌های قبلی فرد انصرافی را یکجا به او پرداخت کند و جایگزینش شود. 
حالت دوم این است که مبلغ وام به اندازه یک قسط کاهش پیدا می‌کند. نکته مهم این‌که از قبل باید شرط کنید که اگر کسی خواست از صندوق خارج شود، برای پس گرفتن قسط‌های پرداختی‌اش باید تا پایان دوره صندوق صبر کند و پس از پایان دوره، از کسانی که در مدت حضور فرد اخراجی/ انصرافی وام را گرفته‌اند، نفری یک قسط بگیرید و به او پرداخت کنید. اما بدترین حالت، بدحسابی کسی است که قبلا وامش را گرفته که در این صورت هیچ کاری نمی‌شود کرد و باید یک جوری با ریش‌سفیدی بزرگ‌ترها ماجرا را حل و فصل کنید.  

حساب قرض‌الحسنه باز کنید
به عنوان مسؤول صندوق، در آغاز باید حسابی باز کنید که اعضا اقساط‌شان را به آن واریز کنند و بعد وام را به فرد مورد نظر پرداخت کنید. بانک‌ها برای حساب‌های کوتاه‌مدت سودی جزئی پرداخت می‌کنند که معلوم نیست این سودها دقیقا متعلق به چه کسی است، پس بهتر است یک حساب قرض‌الحسنه باز کنید که سودی به سپرده‌ها تعلق نگیرد.  اگر حال بانک رفتن ندارید هم می‌توانید از همان حساب کوتاه‌مدت خودتان استفاده کنید، اما با توافق با همه اعضا، ماهانه مبلغی جزئی -خیلی جزئی! چون پول مدت‌زمان کمی در حساب می‌ماند -  را به حساب یک خیریه مطمئن واریز کنید تا مدیون نشوید. 

به نیازهای مالی اعضا توجه داشته باشید
در این‌که همه اعضای صندوق‌های قرض‌الحسنه فامیلی و دوستانه به یک اندازه برای بهره بردن از وام‌ها حق دارند شکی نیست، اما یکی از اتفاقات خوب این صندوق‌ها می‌تواند کمک کردن به اعضایی باشد که شرایط مالی مناسبی ندارند یا در زمان خاصی برایشان مشکل مالی ناگهانی پیش  می‌آید. 
در این مواقع شما به عنوان مسؤول صندوق می‌توانید خصوصی با کسی که نوبت وامش رسیده صحبت کنید و اگر فرد با این کار موافق بود، نوبتش را با فردی که به وام نیاز دارد، جا‌به‌جا کنید. 
یکی از کارهایی که در برخی صندوق‌ها منظور می‌کنند، استثنا کردن موارد ضروری است. به عنوان مثال در زمان راه‌اندازی صندوق می‌توانید شرط کنید که مواردی مانند ازدواج، تهیه مسکن و هزینه درمان بیماری خاص اعضای صندوق، شامل تعلق گرفتن وام بدون نوبت می‌شود. به این صورت که وام فوری به فرد تعلق بگیرد و نوبت همه اعضا یک ماه به تعویق بیفتد.

پیگیر جذب نقدینگی برای صندوق باشید
کمی که جلوتر رفتید و چم و خم صندوق‌داری دستتان آمد، به فکر ارتقای صندوق‌تان باشید. یکی از مهم‌ترین کارها برای این منظور، جذب نقدینگی است. اگر در محل کار صندوق راه انداخته‌اید، دم مدیرها را ببینید که وضع مالی بهتری دارند و اگر صندوق‌تان فامیلی است، پولدارهای فامیل را دریابید. از این افراد بخواهید جدای از قسط ماهانه، مبلغی به دلخواه در صندوق بگذارند و با آن مبلغ، به اعضای واجد شرایط که مشکل مالی دارند، وام بدون نوبت و مهم‌تر از آن بدون بهره بدهید. البته در پرداخت این وام طبیعتا باید خوش‌حساب بودن فرد را در نظر بگیرید و خوش‌حساب بودن هر عضو، قبلا از چگونگی پرداخت اقساطش برایتان معلوم شده است. 

تأسیس صندوق‌های فامیلی  از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟
مسئلتُن!
به طور کلی وقتی پای قسط و وام و پول وسط می‌آید، شبهات شرعی هم خودش را نشان می‌دهد. اینجا پاسخ برخی مراجع تقلید به سوالاتی درباره صندوق‌های قرض‌الحسنه خانوادگی را مرور می‌کنیم.

رهبر معظم انقلاب: دادن وام با رضایت همه اعضای صندوق به کسی که قرعه به نام او درآمده است، اشکال ندارد.

آیت‌ا... مکارم شیرازی: در صورتی که در قبال وام‌های پرداختی سودی (جز به مقدار هزینه‌های صندوق) گرفته نشود، اشکالی ندارد.

آیت‌ا... شبیری زنجانی: مانعی ندارد، حتی اگر شرکت‌کننده به شرط آن که به او وام بدهند، مبلغ را به صندوق بپردازد.

آیت‌ا... صافی گلپایگانی: اگر به جز اصل وام از گیرنده چیزی نگیرند و نیز دادن وام مشروط به این‌که پولی که به صندوق می‌ریزند مدتی در صندوق بماند مثلا یک ماه بیشتر یا کمتر نباشد اشکال ندارد.
منبع: جام جم